Plac Kościuszki – jeden z najstarszych i największych placów w mieście, usytuowany w samym centrum Piotrkowa, pierwotnie z racji bliskości klasztoru noszący miano placu Bernardyńskiego, w latach 1869-1914 nazywany placem Aleksandryjskim, zamiennie placem Aleksandra (jak łatwo się domyślić nazwy te rosyjscy zaborcy ustanowili ku czci cara, Aleksandra I jak i Aleksandra II), zaś od roku 1917 (z przerwą w okresie wojennym 1939-1945) patronuje mu Tadeusz Kościuszko. Inną zachowaną pośród miejskich archiwaliów nazwą jest plac Targowy oraz Targowy Rynek. W okresie II wojny światowej hitlerowcy przechrzcili plac Kościuszki na plac Saksoński, chociaż pojawiała się również nazwa plac Saski (Saschen Platz).
Trudno określić kiedy dokładnie powstał. Prawdopodobnie pojawił się wraz z lokacją Piotrkowa. Już w czasach średniowiecznych, około XIV wieku, w tym miejscu, za murami miasta, a przed Bramą Sieradzką, krzyżowały się najważniejsze, ówczesne szlaki, trakt sieradzki (obecnie ulica Narutowicza), rokszycki (dzisiejsza ulica Słowackiego) oraz toruński (zwany też bykowskim, obecnie ulica Toruńska). Z czasem jako miejski obszar został uregulowany i przybrał kształt prostokąta. Dziś, podobnie jak i przed wiekami, plac ten stanowi najbardziej dogodne miejsce dla rozpoczynania wszelkich podróży, czy to zwykłych spacerów po mieście czy też nieco większych wypraw poza granice Piotrkowa. Odchodzące od niego ulice prowadzą w każdą stronę świata i ku głównym arteriom miasta.
Przy placu tym w okresie międzywojennym znajdował się Hotel Krakowski oraz siedziba Towarzystwa Kredytowego Miejskiego wraz z restauracją „Europa”. Ta ostatnia przetrwała zawieruchę wojenną i istniała w Piotrkowie do lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku. Główne budowle placu to wspomniany klasztor i kościół oo. Bernardynów oraz zabudowania klasztoru Panien Dominikanek. W latach 1856-1969 na środku placu, na wprost wejścia do kościoła bernardyńskiego stała barokowa kolumna przedstawiająca św. Antoniego – obecnie usytuowana przy ulicy Narutowicza. Z placu Kościuszki roztacza się widok na aleję 3 Maja, ulice Narutowicza i Słowackiego. Istniejący na placu przed dawną restauracją „Europa” mały wirydarz jest pozostałością po zieleńcu utworzonym tu w latach 1888-1894 przez ogrodnika miejskiego Hołujskiego kosztem 705 rubli. Obecnie znajduje się tutaj pomnik Nieznanego Żołnierza. Obecny kształt i wygląd monumentu pochodzi z 1991 roku. Pierwotny obelisk, zbudowany przez piotrkowskie społeczeństwo tuż po zakończeniu I wojny światowej, został rozebrany w latach 60. XX wieku z polecenia ówczesnych władz komunistycznych. Odbudowany z inicjatywy Towarzystwa Przyjaciół Piotrkowa Trybunalskiego stanowi zmodyfikowaną kopię przedwojennego pierwowzoru, której autorem jest Antoni Sztuk. Pomnik posiada granitowe okładziny, płytę główną zdobi odlany ze staliwa orzeł, a całość dopełnia znicz w kształcie Krzyża Orderu Virtuti Militari. Kamień węgielny pod budowę pomnika wmurowano 3 maja 1991 roku. Ponowne odsłonięcie piotrkowskiego Grobu Nieznanego Żołnierza miało miejsce 11 listopada 1991 roku. Co warto dodać w latach 30. XX wieku z uwagi na ów pomnik wydawcy niektórych pocztówek mylnie opisywali plac Kościuszki jako plac Nieznanego Żołnierza.
Plac Kościuszki to także jedna z piotrkowskich lokacji filmowych, oznaczona na filmowym szlaku turystycznym miasta. Plenery placu Kościuszki można zobaczyć w takich produkcjach jak: „Święta wojna” (1965), „Cyrograf dojrzałości” (1967), „Vabank” (1981).
Znani mieszkańcy placu to m.in. Stefan Rowecki „Grot” (zamieszkiwał narożną kamienicę u zbiegu placu i ulicy Słowackiego) oraz warszawski artysta malarz Tadeusz Cieślewski.
Tekst: Agnieszka Szóstek
Foto: zbiory własne autorki, Archiwum Państwowe w Piotrkowie Trybunalskim, Miejska Biblioteka Publiczna w Piotrkowie Trybunalskim, Jerzy Gnyp, archiwum rodziny Gnypów, Agnieszka Szóstek.
Źródła:
- K. Głowacki „Urbanistyka Piotrkowa Trybunalskiego”, Kielce-Piotrków Trybunalski 1984
- A. Warchulińska „Piotrków między wojnami. Opowieść o życiu miasta 1918-1939”, Łódź 2012
- Wieczory rodzinne 1887
- Tydzień 1876-1906
- Kronika Piotrkowska 1910-1914
- kwerenda własna
Polecamy