Była prawdziwą ozdobą piotrkowskiego śródmieścia i dziełem jednego z najlepszych planistów terenów zielonych w kraju w okresie międzywojennym. Nazwisko jej twórcy połączyło ją z warszawskim Ogrodem Zoologicznym, stołecznymi parkami, takimi jak park Żeromskiego, Traugutta, palmiarnią na Rakowcu, a także z Podkową Leśną oraz parkiem przy cesarskim pałacu myśliwskim w Spale. Dziś jej następcą jest skwer przy pl. Niepodległości.
W czerwcu bieżącego roku w Łazienkach Królewskich w Warszawie w Pałacu na Wyspie odbyła się prelekcja poświęcona osobie Leona Danielewicza z okazji 55. rocznicy jego śmierci. Nagłośniony w stołecznych mediach wykład wygłosiła architekt krajobrazu z SGGW dr inż. Kinga Kimic. Wydawać by się mogło, że to wydarzenie nie mające nic wspólnego z Piotrkowem i niepotrzebnie wspominamy o nim na naszym portalu… A jednak… w Piotrkowie istniały dwa założenia zielone tego słynnego inżyniera ogrodnika i planisty, dyrektora Ogrodów Miejskich m.st. Warszawy i absolwenta Jardin des Plantes w Paryżu.
Parkowy wodewil
Pierwszym ze wspomnianych projektów Leona Józefa Danielewicza (1878-1970) wykonanych w Piotrkowie była Agricola, czyli parkowy wodewil powstały w 1927 roku jako zaczątek piotrkowskich plantów. Zlokalizowano go na placu Hanki Sawickiej (dzisiejszy zbieg al. 3 Maja i Al. Kopernika) i placu Niepodległości, po tym jak wyprowadzono z tego terenu handlujących i zlikwidowano stojące tam jeszcze od czasów gubernialnych drewniane hale targowe. Likwidacji uległ również istniejący na tym obszarze staw, dawna atrakcja teatrzyku „Wodewill” (przeczytasz o nim tutaj), która z czasem stała się zbiornikiem zbierającym nieczystości spływające doń z ww. targowiska. Po zasypaniu stawu i splantowaniu (wyrównaniu) terenu rozpoczęto w tej części piotrkowskiego śródmieścia prace ogrodnicze. Według zamysłu Danielewicza wytyczono uliczki i miejsca do odpoczynku, a całość ogrodu spacerowego otoczono niską, żelazną barierką. Agricola do wybuchu II wojny światowej stanowiła największą ozdobę tej części śródmieścia. Podlegała ogrodnikowi miejskiemu, opłacanemu przez Zarząd Miasta Piotrkowa.
Miejskie planty z pożyczki ulenowskiej
Fundusze na budowę piotrkowskich plantów pochodziły ze słynnej pożyczki ulenowskiej. Niestety światowy kryzys i II wojna światowa przerwały na zawsze realizację tego projektu. Dziś z nieco zmienioną trasą alejek i rozrosłym drzewostanem przedwojenna Agricola to zwyczajnie skwer na pl. Niepodległości, który kończy się przy fragmencie murów miejskich z kamiennymi schodkami. Na jego terenie znajduje się kontrowersyjny pomnik (uznany w 2024 roku przez IPN za symbol komunizmu) wzniesiony z piaskowca przez ZBOWiD w latach 60. z inskrypcją „Bohaterom walk za Polskę i Lud 1939-1945” oraz monument upamiętniający Zesłańców Sybiru. W 1957 roku na terenie skweru zbudowano pierwszy piotrkowski publiczny szalet. Z kolei wielbiciele polskiego kina mogą odnaleźć ów skwer między innymi w kadrach pierwszego odcinka serialu „Jan Serce” Radosława Piwowarskiego (pisaliśmy o tym tutaj) z niezapomnianą kreacją Kazimierza Kaczora czy w wojennej komedii „Misja specjalna” Janusza Rzeszewskiego z udziałem Krzysztofa Kowalewskiego i Doroty Kamińskiej.
Piotrków – miasto zielone
Warto jeszcze dodać, że w czasach początków Agricoli, w okresie międzywojennym Piotrków należał do najbardziej zielonych miast ówczesnego województwa łódzkiego. Według zachowanych wykazów piotrkowskiego Magistratu na terenie miasta w 1933 roku było 205 zadrzewionych ulic. W połowie lat 20. liczba drzew ozdobnych i owocowych przy miejskich szosach wynosiła 7 tys. W ciągu ośmiu lat 1925-1933 dodatkowo z funduszy Zarządu Miasta zasadzono jeszcze 4071 drzew, zaś w roku 1934 dosadzono jeszcze 8 tys. drzew.
Publiczny ogród spacerowy
Drugim projektem Leona Danielewicza, który powstał w Piotrkowie, a który niestety dziś możemy już tylko podpatrzeć na dawnych zdjęciach był publiczny ogród spacerowy przed Halą Targową. Do użytku zieleniec ów został oddany w 1927 roku, zaraz po zakończeniu prac budowalnych nad halą. Rozciągał się on przed obiektem od strony północnej, tuż za schodami prowadzącymi do głównego wejścia budowli. Wspomnianą Halę Targową także wzniesiono z ww. pożyczki ulenowskiej. Danielewicz obok rzeźbiarzy Jana Raszki i Zygmunta Otto (pierwszy był autorem rzeźb umieszczonych na hali, a drugie wg. jego projektu je odlał w betonie) oraz architekta Leszka Horodeckiego (zaprojektował zarówno halę, jak i wieżę ciśnień) był czwartym, uznanym ekspertem w swojej dziedzinie zatrudnionym przez amerykańską firmę Ulen & Company do realizacji jej piotrkowskich inwestycji.
Naczelny Ogrodnik m.st. Warszawy
Kim był w ogóle twórca piotrkowskiej Agricoli i publicznego ogrodu spacerowego przy Hali Targowej? Leon Józef Danielewicz najmocniej zapisał się oczywiście w dziejach Warszawy, ale projektował także poza nią. Jako wykształcony ogrodnik, architekt i planista, który zawodowe szlify zdobywał kolejno we Francji, Niemczech, Czechach i Anglii, zaprojektował tereny zieleni i parki także w Podkowie Leśnej, Tomaszowie Mazowieckim, Spale i Otwocku. Dla Warszawy był tym, który przyczynił się do rozwoju jej terenów zielonych, zwłaszcza udostępnienia mieszkańcom stolicy Lasku Bielańskiego i Parku w Młocinach. W latach 1922-1947 pełnił funkcję dyrektora ogrodów miejskich m.st. Warszawy. Był także wykładowcą w Wyższej Szkole Ogrodniczej. Dla stolicy opracował m.in. projekt Ogrodu Zoologicznego, Parku Traugutta, Parku Żeromskiego (wspólnie ze Stanisławem Zadora-Życieńskim), Parku Dreszera i różanki w Parku Skaryszewskim. Zaprojektował również kompleks nowoczesnych szklarni i palmiarni na Rakowcu, należących do Zakładu Hodowli Roślin na Mokotowie, które wzniesiono w latach 1923-1929. Ponadto zrealizował wiele mniejszych projektów zieleni w otoczeniu stołecznych obiektów użyteczności publicznej oraz instytucji. „Za liczne zasługi na rzecz ogrodnictwa, pracę społeczną i działalność w samorządzie Warszawy był wielokrotnie odznaczany, m.in. Krzyżem Oficerskim Gwiazdy Rumuńskiej (1923), Orderem Legii Honorowej (1932), belgijskim Krzyżem Zasług Rolniczych (1933), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1933), Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1938), Złotym Krzyżem Zasługi (1938).”. Od 2008 jedna z ulic na warszawskim Mokotowie nosi jego imię.
A już niebawem, bo we wrześniu, przedstawimy Wam drodzy Czytelnicy postać piotrkowianina, który został prezydentem Warszawy.
Tekst: Agnieszka Szóstek
Foto: Archiwum Państwowe w Piotrkowie Trybunalskim, Agnieszka Szóstek, fotopolska.eu, zbiory własne autorki, UM Piotrków Trybunalski, wikimedia commons
Materiały:
- A. Warchulińśka „Piotrków między wojnami. Opowieść o życiu miasta 1918-1939”, Łódź 2012
- K. Głowacki „Urbanistyka Piotrkowa Trybunalskiego”, Kielce – Piotrków 1984
- Sprawozdanie Samorządu Miejskiego Miasta Piotrkowa za lata 1925-1933. Piotrków 1933
- Samorząd Piotrkowa Trybunalskiego w latach 1935-1939 (Krótki zarys działalności), Piotrków 1939
- https://www.lazienki-krolewskie.pl/pl/wydarzenia/nasi-wielcy-leon-jozef-danielewicz dostęp na dzień 11.08.2025
- „Kurier Warszawski” 1926 nr 285
Polecamy