Co łączy Akademię Piotrkowską z Domem Studenta „Mrowisko” i Domem Profesorskim w Opolu, osiedlem Tysiąclecia w Częstochowie czy prywatnymi domami jednorodzinnymi w Kędzierzynie-Koźlu? Studenci? Kadra akademicka? Jakiś projekt naukowy? Odpowiedź brzmi: postać wybitnego architekta i urbanisty Bogdana Jezierskiego. Bo to właśnie on zaprojektował kompleks budynków, w którym dziś mieści się wspomniana piotrkowska uczelnia, a powstał on jako siedziba Centrum Kształcenia i Doskonalenia Nauczycieli. Ich budowa trwała cztery lata. Rozpoczęła się w 1970 roku.
Jeśli ktoś z naszych czytelników, mieszkańców Piotrkowa, gościł kiedyś w Częstochowie w pobliżu rektoratu Uniwersytetu Częstochowskiego przy ulicy Waszyngtona to mógł odnieść wrażenie, że bryła, jak i stylistyka tego budynku wydaje mu się dziwnie znajoma. To nie złudzenie, a jak najbardziej trafne spostrzeżenie. Siedziba rektoratu UC przypomina stojący w Piotrkowie przy ulicy Słowackiego 114/118 budynek frontowy, należący obecnie do Akademii Piotrowskiej. Jak to możliwe? Oba obiekty to dzieło częstochowskiego architekta i urbanisty Bogdana Jezierskiego (nie mylić z innym architektem Bohdanem Jezierskim).

Ponad 21 tys. metrów kwadratowych
Piotrkowski projekt autorstwa Bogdana Jezierskiego w całości został opracowany w Biurze Projektów Budownictwa Ogólnego MIASTOPROJEKT Częstochowa. Wykonawcą robót było Piotrkowskie Przedsiębiorstwo Budownictwa. Kompleks „(…) powstał w latach 1970-1974” na terenie obejmującym powierzchnię 3,2 ha jako zespół obiektów dla działającego wówczas w mieście Studium Nauczycielskiego. Co ciekawe do 1981 roku funkcjonował jednak jako siedziba Centrum Kształcenia i Doskonalenia Nauczycieli. Wybudowano go w zachodniej części miasta, gdzie wówczas zamiast dziś dobrze znanego wielkopłytowego blokowiska osiedla Słowackiego (początkowo znane jako „Osiedle XXXV-lecia PRL”) dookoła rozciągały się prywatne ogrody i stała niska zabudowa domów jednorodzinnych. „Główny budynek uczelni zawiera sale wykładowe, seminaryjne, sale ćwiczeń i zajęć laboratoryjnych oraz aulę na 300 miejsc. Dobudowano do niego salę gimnastyczną (24 x 30 m) i 2-kondygnacyjny budynek świetlicy z biblioteką i czytelniami.”. „Ogólna kubatura przekroczyła 65 000 metrów sześciennych (…)”, natomiast powierzchnia użytkowa to 21 210 m². W kompleksie stanął również internat (dziś to akademik) dla 360 studentów. W owym czasie w placówce kształciło się 560 słuchaczy – a więc ponad połowie zapewniono lokum. Co do konstrukcji budynków to warto tutaj nadmienić, że budynek główny i internat zostały wzniesione w technologii z lat 50. – jest to rama H w układzie poprzecznym, co oznacza, że szkielet ich konstrukcji nośnych stanowi żelbetowa prefabrykowana rama w kształcie przypominającym rozciągniętą w poziomie literę H (stąd nazwa; przyp. aut.), którą następnie wypełniono cegłami lub pustakami. Cechą charakterystyczną tej technologii są widoczne elementy konstrukcyjne w postaci słupów i podciągów (poziome belki), na których spoczywają płyty stropowe. Dlaczego projektant zdecydował się na taką konstrukcję? Można domniemywać, iż chodziło o fakt, że w budynkach wzniesionych w tej technologii nie ma ścian nośnych, przez co jego wnętrze można, w zależności od potrzeb dowolnie aranżować. Ponadto ta technologia zapewnia trwałość wzniesionego obiektu oraz dość dobrą izolację akustyczną i obserwuje się we współczesnym budownictwie jej powrót w nieco zmodyfikowanej formie. Co do stropów to tutaj zastosowano stropy kanałowe (z prefabrykowanych płyt z betonu), jako wykończenia tynki szlachetne, czyli ogólnie rzecz ujmując suche, standaryzowane mieszanki fabryczne zarabiane wodą. Oryginalnie w kompleksie zastosowano stolarkę drewnianą – obecnie po wyminie jest to stolarka PCV.

Pod względem stylistyki to warto zauważyć, że o ile budynek główny i sala gimnastyczna czy akademik to typowy dla budownictwa czasów PRL-u styl nawiązujący do szkół „tysiąclatek” – modernistyczna, prosta wielkopłytowa bryła z płaskim dachem poprzebijana gęsto dużymi oknami o charakterystycznych podziałach, wstęgowo usytuowanymi na każdej kondygnacji i wyraźnie zaznaczoną przestrzenią do rekreacji zewnętrznej – o tyle budynek świetlico-biblioteki nosi już typowe dla Jezierskiego cechy stylistyczne. Podobnie jak w zaprojektowanym przez niego gmachu Miejskiej Biblioteki Publicznej w Częstochowie czy ww. siedzibie rektoratu Uniwersytetu Częstochowskiego mamy tutaj do czynienia z „żyletkami” na fasadzie pierwszego piętra, czyli charakterystycznymi pionowymi pasami odgradzającymi okna, które nie tylko nadają swoisty rytm pozbawionej dekoracji elewacji, ale także pełnią rolę osłon przeciwsłonecznych. Ponadto obiekt wyróżnia się cofniętą względem piętra kondygnacją parterową i skośną linią dachu. Jako ciekawostkę warto nadmienić, iż wnętrze ww. auli zdobiła drewniana boazeria, którą były wyłożone jej wschodnia i zachodnia ściana. Obecnie ściany te są jej pozbawione.

W słynnym czasopiśmie branżowym
Co ciekawe projekt budynków uczelnianych autorstwa Jezierskiego to jedyny projekt związany z Piotrkowem, jaki trafił na łamy słynnej „Architektury”, czasopisma wydawanego w latach 1947-1989 przez Stowarzyszenia Architektów Polskich (SARP), uznawanego za pierwszy branżowy periodyk i jedno z najbardziej poszukiwanych do dziś źródeł informacji z zakresu rodzimej oraz zagranicznej architektury i urbanistyki. Informacje o piotrkowskich budynkach zawarte w podwójnym numerze „Architektury” 7-8 z 1976 roku dodatkowo opatrzono zdjęciami Tadeusza Dzikowskiego, pamiętnego fotoreportera pracującego dla ówczesnej „Gazety Ziemi Piotrkowskiej”.

Jedna z ogólnopolskich inwestycji w szkolnictwo wyższe…
Warto jeszcze wspomnieć, że okres w którym powstawał piotrkowski kompleks uczelniany miał miejsce w czasach tak zwanego gierkowskiego boom’u budowlanego i szeroko realizowanych inwestycji w ówczesne szkolnictwo wyższe – zarówno w to istniejące, jak i w nowo zakładane placówki dydaktyczno-naukowe. Rok przed ukończeniem budowy piotrkowskiego obiektu szkolnictwu wyższemu oddano 25 nowych budynków dydaktycznych. Co zaskakujące do tej liczby zaliczano już będącą niemal na ukończeniu piotrkowską inwestycję. Warto wspomnieć, że wtedy, gdy budował się piotrkowski kompleks uczelniany powstały także między innymi tak dobrze dziś znane budynki jak chociażby siedziba Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych w Łodzi (obecnie Akademia Sztuk Pięknych), gmach Inżynierii Chemicznej Politechniki Warszawskiej, Laboratorium Budownictwa dla Politechniki Śląskiej, budynek Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych w Gdańsku (dziś Akademia Sztuk Plastycznych) czy gmach Wydziału Budownictwa Lądowego Politechniki Łódzkiej.

… i jedna z 9 w kraju
Przybliżając projekt piotrkowskiego kompleksu uczelnianego i sylwetkę jego twórcy należy jeszcze przy okazji przypomnieć, jak wyglądała w pierwszej połowie lat 70. minionego stulecia w Piotrkowe sytuacja osób, które chciały rozszerzać swoją edukację. Miasto, ani nowo powstałe w 1975 roku województwo piotrkowskie nie dysponowały własną uczelnią wyższą. Jak napisał w monografii województwa, w części poświęconej oświacie Mieczysław Marciniak funkcje zastępcze w tym zakresie pełniły „(…) tzw. punkty konsultacyjne szkół wyższych najbliższego ośrodka akademickiego – Łodzi.”. I tak Uniwersytet Łódzki prowadził w Piotrkowie „(…) Punkt Konsultacyjny Zawodowych Studiów Administracyjnych (Wydział Prawa i Administracji), kształcący w systemie 3-letnich studiów zawodowych (…) kadrę pracowników administracji, niezbędną do rozbudowy instytucji nowego województwa (…).”. Ponadto osoby zatrudnione w ówczesnym resorcie oświaty i kultury mogły na przykład uzyskać dyplom magistra nauk historycznych na zaocznych studiach 4-letnich oraz 2-letnich dla absolwentów Wyższych Studiów Nauczycielskich, prowadzonych w Piotrkowie od 1973 roku przez Wydział Filozoficzno-Historyczny UŁ. Co ciekawe do 1978 roku istniały w mieście analogiczne studia zaoczne filologii polskiej i rosyjskiej, ale z powodu trudności lokalowych zostały one przeniesione do Łodzi. Swój punkt konsultacyjny prowadziła również od 1966 roku Politechnika Łódzka – było to Studium Stacjonarno-Zaoczne Wydziału Mechanicznego. Natomiast co do Centrum Kształcenia i Doskonalenia Nauczycieli, które to stało się głównym lokatorem kompleksu budynków wzniesionych według projektu Bogdana Jezierskiego to w owym czasie piotrkowska placówka była jedną z 9 działających na terenie kraju. Prowadziła ona kursy dokształcające i specjalistyczne dla kadr zatrudnionych w szkolnictwie, w tym także zaoczne kształcenie zawodowe nauczycieli w zakresie nauczania początkowego. Kadrę naukową stanowili pracownicy akademiccy szkół wyższych z Łodzi i Warszawy oraz placówek Polskiej Akademii Nauk. Przy Centrum działał piotrkowski oddział Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza.
Od 1981 roku budynki CKiDN przy ulicy Słowackiego stały się siedzibą piotrkowskiej filii Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Kielcach, która z czasem zmieniła się w Akademię Świętokrzyską i Uniwersytet Jana Kochanowskiego. Od 2023 dzieło Bogdana Jezierskiego to już lokum samodzielnej Akademii Piotrkowskiej.

Wybitny architekt i urbanista
Kim był Bogdan Jezierski (1925-2021), autor projektu kompleksu uczelnianego w Piotrkowie przy ulicy Słowackiego? Uważany jest za wybitnego architekta i urbanistę, który odcisnął swoje piętno na powojennej architekturze Częstochowy, jak również akademickiego Opola. Tworzył przede wszystkim obiekty użyteczności publicznej, budynki sakralne, jak i duże i małe założenia mieszkaniowe. W jego architektonicznym portfolio można znaleźć projekty doby socrealizmu, jak i wzorcowy modernizm. Urodził się w Częstochowie i większość zawodowego życia związał z tym miastem, podejmując w latach 60. minionego stulecia pracę w Pracowni Architektonicznej MIASTOPOJEKT Częstochowa. Wcześniej po ukończeniu studiów na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej związany był ze stołecznym Biurem Projektów Typowych i Studiów Budownictwa Miejskiego. Spod jego ręki wyszły m.in. takie projekty, jak ww. Dom Studencki „Mrowisko” w Opolu (z typowymi dla lat 50. architektonicznymi formami socrealizmu), wzniesione również w tym mieście: budynek Szkoły Muzycznej im. Fryderyka Chopina, Dom Profesorski przy ulicy Matejki czy główny gmach Wyższej Szkoły Pedagogicznej – dwa ostatnie z wymienionych dziś przypisane są do Uniwersytetu Opolskiego. Dla rodzinnej Częstochowy stworzył obok ww. budynku uniwersyteckiego rektoratu także charakterystyczny gmach Miejskiej Biblioteki Publicznej, stanowiący architektoniczny symbol głównej miejskiej arterii – Alej NMP, jak również nieistniejący już pawilon koktajlbaru Kac. Bez wątpienia największym częstochowskim dziełem architekta był projekt osiedla Tysiąclecia, o którym sami częstochowianie mawiają, iż jest to 30-tysięczne miasto w mieście. Jednym z ostatnich dzieł Jezierskiego były m.in. zrealizowany w czynie społecznym projekt kościoła Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Częstochowie, siedziba tamtejszej kurii diecezjalnej oraz budynek redakcji tygodnika „Niedziela”.

Piotrkowski kompleks uczelniany to jeden z licznych przykładów projektów architektonicznych, zrealizowanych w Piotrkowie w okresie PRL-u, będących dziełem architektów i pracowni spoza miasta. To świadectwo także borykania się miasta z brakiem własnej pracowni architektonicznej i własnych „miastoprojektantów”. Niemniej ten brak zaowocował faktem, że mamy w Piotrkowie, o czym czasami nie wiemy, obiekty wzniesione według projektów najznakomitszych architektów i urbanistów. A już niebawem z naszego portalu dowiecie się drodzy Czytelnicy, który z piotrkowskich budynków to dzieło twórcy „łódzkiego Manhattanu”.
Tekst: Agnieszka Szóstek
Foto: Jarek Krak, zbiory prywatne autorki, Agata Golanowska, E. Baranowska, M Raczkowski /Krajowa Agencja Wydawnicza/, J. Hereźniak,

Materiały:
- T. Przemysław Szafer „Nowa architektura polska. Diariusz lat 1971-1975”, Warszawa 1979
- Architektura 1976/7-8
- „Województwo piotrkowskie” monografia regionalna pod red. Zbigniewa Stankiewicza, Łódź 1979
- https://czestochowa.wyborcza.pl/czestochowa/7,48725,27743498,nie-zyje-bogdan-jezierski-projektant-biblioteki-w-alejach-i.html dostęp na 13.01.2025
- https://www.niedziela.pl/artykul/156409/nd/Czlowiek-z-zasadami dostęp na dzień 23.01.2025
- https://www.archimemory.pl/pokaz/bogdan_jezierski,1273507 dostęp na dzień 24.01.2025
Polecamy