Najbardziej filmowe budynki i podwórka w Piotrkowie

Hotel „Pod orłem”, kawiarnia „Capri”, Bank Kramera czy uboga dzielnica niderlandzkiego Aalst. Prócz piotrkowskich ulic filmową karierę zrobiły także piotrkowskie zabytki, obiekty użyteczności publicznej i podwórka, które zazwyczaj mijamy bez większego zainteresowania.

O tym, że Piotrków jest jednym z najbardziej filmowych miast w Polsce nie trzeba nikogo przekonywać. Zresztą wielokrotne wizyty ekip filmowych w trybunalskim grodzie, pracujących pod kierunkiem najznakomitszych reżyserów, ten fakt potwierdzają. Po rankingu ubiegłotygodniowym najbardziej filmowych miejsc w Piotrkowie czas na te z piotrkowskich zabytków i obiektów użyteczności publicznej, które „zrobiły” karierę na dużym ekranie, zarówno w rodzimej, jak i w zagranicznej kinematografii.

Kamienica kasztelańska

Naszą listę otwiera jedna z najstarszych przyrynkowych kamienic, czyli kamienica kasztelańska, zwana również piotrkowską cytadelą. Wspominaliśmy o niej przy okazji artykułu o filmie „Niedziela sprawiedliwości” Jerzego Passendorfera z 1965 roku, który w głównej mierze zrealizowano w Piotrkowie. Nieruchomość oznaczona numerem 7, stojąca w Rynku Trybunalskim w miejscu dawnych dwóch kamienic Jana Przyłuskiego (kasztelana brzezińskiego i zarazem ostatniego starosty piotrkowskiego) w czasie powstania styczniowego w 1863 roku pełniła rolę carskiego więzienia, a na początku XX wieku stała się własnością rodziny Żarskich, we wspomnianym filmie Passendorfera została przemianowana na hotel „Pod orłem”. To właśnie tu pomieszkiwał główny bohater dramatu, zesłany na prowincję prokurator Deruga.

Dom Nauczyciela

Ekipa Jerzego Passendorfera nie tylko dawny dom rodziny Żarskich zaanektowała na swoje potrzeby. Ich działaniom nie oparł się także Dom Nauczyciela, lokum piotrkowskiego oddziału Związku Nauczycielstwa Polskiego, mieszczący się przy ulicy Sienkiewicza 18. Filmowcy przemianowali go na nowoczesną kawiarnię. Na ekranie więc zamiast napisu „Dom Nauczyciela” nad wejściem do budynku widniał wielki neon „Capri”, a po schodach ku przystojnemu Derudze – w tej roli Krzysztof Chamiec, zbiegała śliczna Magda, czyli Magdalena Zawadzka.

Kamienica wójtowska

Nie tylko piotrkowscy nauczyciele mieli swoje pięć minut na dużym ekranie. Można powiedzieć, że filmowej przygody pozazdrościli im lokalni filateliści. W 1987 roku do swej siedziby, mieszczącej się wówczas na parterze w kamienicy wójtowskiej przy Rynku Trybunalskim 8, wpuścili ekipę filmową pod kierunkiem Janusza Majewskiego, która z filatelistycznego sklepu uczyniła Restaurację Teatralną, siedzibę ruchu oporu w komedii „Misja specjalna”. Choć trzeba przyznać, że słowo „uczynili” to jednak nazbyt dużo powiedziane, po prostu zatrudniony przy produkcji duet scenografów – Andrzej Płocki i Anna Bohdziewicz-Jastrzębska – wykorzystali witryny wspomnianego sklepu i ozdobili je odpowiednio przygotowaną dekoracją, tak by cały parter budynku do złudzenia przypominał fronton eleganckiego lokalu gastronomicznego. I w ten oto sposób jeden z najstarszych murowanych budynków w Piotrkowie zagościł w kadrach nieco zwariowanej komedii z czasów II wojny światowej, opowiadającej o przygodach kucharza wziętego omyłkowo za asa brytyjskiego wywiadu, w którego postać wcielił się Krzysztof Kowalewski.

Dawny Złoty Róg

Bez wątpienia najsłynniejszą piotrkowską kamienicą, która zaistniała w rodzimym kinie była i jest dwupiętrowa kamienica usytuowana u zbiegu ulicy Sieradzkiej z placem Kościuszki, przez rodowitych piotrkowian nazywana „Złotym Rogiem”. Dla wielbicieli talentu Juliusza Machulskiego ten okazały budynek na zawsze pozostanie już siedzibą banku nieuczciwego Kramera z komedii „Vabank”. Co ciekawe w filmowym scenariuszu nie ma Domu Bankowego Kramer i S-ka, a jest Prywatny Dom Bankowy Gustawa Kramera. Jego nazwę zmieniono już w trakcie realizacji filmu, podobnie jak i nazwę ulicy, przy której był zlokalizowany. W pierwszym zapisie scenariuszowym znajdował się on przy ulicy Pewnej 1, w filmie natomiast widnieje już przy Bankowej 1. „Pamiętam jak z Delikatesów robiło się Bank Kramera, który ja okradałem. Parę scenek kręciliśmy tu w Piotrkowie. Tak wybrał scenograf (Jerzy Skrzepiński) i fajnie chyba trafił, bo to jest sympatyczne miasto” – tak wspominał piotrkowskie plenery w 2004 roku Jan Machulski na łamach czasopisma „KurieR – Kultura i Rzeczywistość”. W Piotrkowie ekipa filmowa pracowała w listopadzie 1980 roku.

Kiedyś BWA, dziś galeria ODA

„Vabank” Machulskiego to nie tylko „Złoty Róg”. Debiutanckie dzieło reżysera otwiera scena napadu na jubilera, nakręcona we wnętrzach piotrkowskiej galerii BWA, dziś ODA, mieszczącej się przy ulicy Sieradzkiej 8. „Z tego, co pamiętam wizyta ekipy filmowej w naszej galerii związana była z ogromnym zamieszaniem – wspomina filmowców Małgorzata Gletkier, wieloletni dyrektor Biura Wystaw Artystycznych – ciągle czegoś chcieli, ciągle coś było im potrzebne. Niemniej pracowali bardzo szybko, kręcili ujęcia jedno po drugim. Podczas ich pobytu mieliśmy w naszej galerii jeszcze stare okna, w szybie jednego z nich był wycięty okrągły otwór, prawdopodobnie pozostałość po rurze od pieca, którym ogrzewano istniejący tu przed galerią sklep z meblami. Właśnie przez ten otwór podawano różne drobne rzeczy, które były potrzebne ekipie, kiedy nie można było wejść do środka, bo akurat były kręcone kolejne ujęcia.” W filmie Machulskiego oprócz znanych aktorów – Jana Machulskiego, Leona Niemczyka, Witolda Pyrkosza, Krzysztofa Kiersznowskiego czy Jacka Chmielnika zagrał również… fiskus, będący na wyposażeniu piotrkowskiego BWA.

Staromiejskie podwórka

Aby sprawiedliwości stało się zadość do listy najbardziej filmowych obiektów w Piotrkowie należy dodać również kilka podwórek. Pierwsze, przy ulicy Pijarskiej 7, zagrało w serialu „Przeprowadzki” Leszka Wosiewicza, w którym przez 7 odcinków (całą seria ma ich 10) udawało siedzibę rodzinnej firmy Szczygłów. Zobaczyć je również można w jednym z odcinków serialu „Syzyfowe prace” w reżyserii Pawła Komorowskiego. Drugie z kolei, zlokalizowane pomiędzy budynkami placu Czarnieckiego i ulicy Rwańskiej, z racji swego „stanu” przez lata cieszyło się uznaniem filmowców. Na dużym ekranie pojawiło się po raz pierwszy w belgijskiej produkcji „Daens”, przedstawiającej dzieje niderlandzkiego bohatera narodowego księdza Adolfa Daensa, która to produkcja w 1993 roku otarła się o Oskara. Obraz w reżyserii Stijna Coninxa przegrał bój statuetkę z francuskimi „Indochinami” z Catherine Deneuve. Niemniej kadry z piotrkowskiego, niezbyt reprezentacyjnego pleneru odegrały ważną rolę. To tutaj zrealizowano kilka kluczowych scen dramatu, jak chociażby tę, w której tytułowy bohater, goniąc kilkuletniego urwisa, trafia do biednej robotniczej dzielnicy. Jest na tyle wstrząśnięty warunkami życia tam panującymi, że podejmuje decyzję o podjęciu walki o prawa robotników. Jak łatwo się domyśleć odrapane, rozsypujące się budynki z liszajami na ścianach świetnie odegrały dzielnicę nędzy. „Urok” podwórka pomiędzy placem Czarnieckiego i Rwańską docenili także Marek Piwowski, Agnieszka Holland, jak i Jerzy Hoffman. Pierwszy z wymienionych nakręcił tu kilka ujęć do słynnego melodramatu „Uprowadzenie Agaty”, zaś znana na całym świecie reżyserka zrealizowała tutaj scenę z pogromu lwowskiego getta na potrzeby filmu „W ciemności”. Natomiast Hoffman znalazł tu idealny plener dla batalistycznych ujęć do sceny odbicia z rąk Armii Czerwonej podwarszawskiego Zakroczymia przez żołnierzy Hallera. Jak łatwo się domyślić ujęcia te znalazły się w filmie „1920 Bitwa Warszawska”. Kolejnym filmowym podwórkiem jest podwórko z charakterystyczną zabudową klatki schodowej, usytuowane przy ulicy Pijarskiej 1. Za sprawą swej oryginalnej architektury znalazło się ono między innymi w komedii „Ewa chce spać” Tadeusza Chmielewskiego, jak i serialu „Ucieczka z miejsc ukochanych” Juliana Dziedziny. Ostatnim podwórzowym plenerem, o którym warto wspomnieć jest podwórko przy ulicy Grodzkiej 2. Jego równie oryginalną, drewnianą zabudowę możemy podziwiać w komedii romantycznej „Opowieść Harleya” Wiesława Helaka.

Oczywiście swój udział w filmowych dziejach Piotrkowa ma również dworzec kolejowy, z uwagi jednak na niezwykle bogatą historię tego miejsca, jego filmowym „przygodom” poświęcimy osobny artykuł.

Tekst i foto: Agnieszka Szóstek

Źródła:

1. J. Machulski „Vabank”, Warszawa 1987
2. A. Warchulińska „Piotrków Filmowy”, Piotrków Trybunalski 2011
3. „Film” 1965, 1987
4. „7 dni Piotrków” 1991
5. „Kwinto przy Banku Kramera” P. Reising, „KurieR – Kultura i Rzeczywistość” nr 8-9/2004
6. „Tydzień Trybunalski” 2010