Co robił słynny astronom w Piotrkowie? I dlaczego jego wizyty w trybunalskim grodzie królewskim niewiele miały wspólnego z astronomicznymi odkryciami? Komu i dlaczego też przeciwstawił się goszcząc wśród piotrkowian?
Stojący przed budynkiem I LO w Piotrkowie pomnik najsłynniejszego polskiego uczonego – Mikołaja Kopernika – zlokalizowany został w tym miejscu, nie tylko z okazji hucznie obchodzonej w latach 70. XX wieku 500. rocznicy urodzin astronoma. Mikołaj Kopernik bywał w Piotrkowie, nawet kilkakrotnie, a każda z tych wizyt miała miejsce właśnie w obrębie terenów, które dziś określamy mianem piotrkowskiego Starego Miasta. Ale co w ogóle robił w Piotrkowie ten, który wstrzymał Słońce i poruszył Ziemię? Czy te wizyty miały coś wspólnego z jego astronomicznymi odkryciami czy też dotyczyły spraw zupełnie innych?
Piotrków po raz pierwszy
Pierwszą wizytą zaszczycił Piotrków Mikołaj Kopernik tuż po swym powrocie ze studiów we Włoszech. Za sprawą swego wuja, biskupa warmińskiego Łukasza Watzenrode młody Kopernik przysłuchiwał się obradom sejmowym – najpierw w 1508 roku, a następnie w lutym 1510. Sprawujący pieczę nad wychowaniem i edukacją Mikołaja wspomniany Watzenrode chciał aby miły sercu „siostrzan” zapoznał się z tajnikami ówczesnej dyplomacji i polityki. Jeździł więc przyszły twórca teorii heliocentrycznej po kraju wraz z wujem, zaś gdy zaistniała potrzeba zajmował się sprawami jego kancelarii. Co ciekawe po śmierci stryja Kopernik nie zarzucił wizyt w Piotrkowie.
Trybunalski bunt
Kolejny raz gości w naszym mieście w 1512. Jako kanonik fromborski uczestniczy 7 grudnia wspomnianego roku w podpisaniu tak zwanego układu piotrkowskiego, regulującego obsadę warmińskiej stolicy biskupiej. Co istotne to wówczas właśnie dochodzi do sprzeciwu uczonego wobec swych zwierzchników. Mikołaj Kopernik wbrew opozycyjnemu stanowisku kapituły kościelnej opowiedział się za wiernością i posłuszeństwem wobec Korony. Taka postawa wbrew pozorom nie zamknęła mu drogi do dalszej kariery. Kilka lat później w 1516, ta sama kapituła, której się przeciwstawił, powierzyła mu administrację dóbr olsztyńskich. Kopernik został panem i sędzią na zamku w Olsztynie, a także najwyższym dowódcą. Podlegało mu kilka miast i ponad 120 wsi. O trafności wyboru duchownych świadczy postawa astronoma w trakcie wojny z zakonem w 1520, kiedy to sprawdził się jako głównodowodzący obroną zamku olsztyńskiego przed Krzyżakami.
W Piotrkowie o pieniądzach
Ostatnia odnotowana wizyta Mikołaja Kopernika w Piotrkowie przypada na rok 1523. Tu warto wspomnieć, że w tym czasie astronom prowadził już zaawansowane obserwacje nieba i pracował nad dziełem swego życia „O obrotach sfer niebieskich”. Podczas pobytu w Piotrkowie zabrał publicznie głos jednak w innej sprawie. Jak na człowieka renesansu przystało Kopernik interesował się nie tylko astronomią, matematyką, polityką czy medycyną. W obrębie jego zainteresowań była także ekonomia. Będąc administratorem podległych mu dóbr kościelnych zajmował się zagadnieniami ekonomicznym. W celu ujednolicenia wagi i cen chleba na ziemi warmińskiej opracował między innymi tzw. „taksę chlebową”. W Piotrkowie jednak wystąpił na specjalną prośbę króla Zygmunta Starego z projektem reformy systemu monetarnego w państwie polskim (znanym później jako „Rozmyślania o pieniądzu”). Miało to miejsce we ww. roku w sali tronowej na zamku królewskim. Mowie Kopernika oprócz króla przysłuchiwali się także ówcześni posłujący. Kopernik starał się wytłumaczyć, że wprowadzając nowe monety do obiegu należy wycofać stare, by nie wprowadzać chaosu w polityce monetarnej państwa i by nie doprowadzać do tzw. wypierania dobrego pieniądza przez zły pieniądz. Dziś ta prawidłowość znana jest jako prawo Greshama, w czasach wielkiego astronoma nie znalazła jednak zwolenników. Współcześni Kopernikowi woleli poprzeć gorszy projekt reformy autorstwa Justusa Decjusza. Jednak jak pokazał czas to właśnie pomysły polskiego uczonego z Torunia znalazły zastosowanie w światowej polityce monetarnej, jak chociażby wybijanie na monetach daty ich emisji czy zabezpieczanie krawędzi monet przed ich obcinaniem.
Inne związki
Czy istnieją inne związki Mikołaja Kopernika z Piotrkowem? Kilka. Od roku 1968 miasto może poszczycić się szpitalem noszącym miano niepospolitego astrologa, jak mawiał o nim florencki uczony Franciszek Giuntini. Od Roku Kopernikowskiego, czyli od 1973 roku miejska Starówka posiada wspomniany na wstępie artykułu pomnik astronoma, usytuowany tuż przed najstarszą piotrkowską szkołą średnią. A od początku lat osiemdziesiątych trybunalski gród przecina Aleja Kopernika. Być może w przyszłości owych związków z wielkim polskim uczonym będzie więcej…
Mikołaj Kopernik (1473-1543) dziś uchodzi za jednego największych odkrywców i uczonych w dziejach ludzkości. Wybitny astronom, ekonomista, matematyk, lekarz. Studiował w Akademii w Krakowie oraz na uniwersytetach w Bolonii, Padwie i Ferrarze. Po powrocie do kraju pełnił m.in. funkcję kanonika warmińskiego. Sformułował podstawowe zasady teorii heliocentrycznej (centrum układu słonecznego jest Słońce wokół którego krąży Ziemia i inne planety), i tym samym obalił obowiązującą wówczas ptolemejską teorię geocentryczną. Swe odkrycia opisał w dziele „O obrotach sfer niebieskich” wydanym w 1543 roku w Norymberdze.
Tekst: Agnieszka Szóstek
Foto: Agnieszka Szóstek, rycina piotrkowskiego Zamku z albumu K. Stronczyńskiego
Materiały:
- Wojciech Orliński „Kopernik Rewolucje”, Warszawa 2022
- Marian Biskup, Jerzy Dobrzycki „Mikołaj Kopernik, uczony i obywatel”, Warszawa 1972
- Marian Biskup „Nowe materiały do działalności publicznej Mikołaja Kopernika 1512-1537”, Warszawa 1971
- Michał Kokowski „Różne oblicza Mikołaja Kopernika”, Warszawa 2009
- „Kazimierza Stronczyńskiego opisy i widoki zabytków w Królestwie Polskim (1844-1855)”, reprint, Warszawa 2010
Polecamy